We zoeken de beste burgemeester…..

Als burgemeester schreef ik iedere maandagmorgen een editie in mijn weekboek op de site van de gemeente. Gedurende 18 jaar maakte ik een kort verslag van de wereld gezien door de bril van een burgemeester. Voor de inwoners. Natuurlijk liet ik mijn persoonlijke opvattingen daarbuiten. Hoewel het soms wel op het puntje van de pen lag om het zo te zeggen. Het was een manier om een beetje inzicht te geven in het werk van een burgemeester. Het werk dat zo veelzijdig is. Je werkt op een gemeentehuis dat zo ver af staat van onze inwoners. Je leeft en werkt tegelijkertijd ook tussen de mensen, dat staat dan weer zo dichtbij.

burgervader tussen de mensen

Je officiële functie naam is burgemeester, maar je inwoners noemen je burgervader. Een persoon waar je terecht kunt met vragen, een persoon die je graag bij bijzonder momenten erbij wil hebben. En iemand die optreedt als het nodig is. Bij uit de hand lopende situaties in de wijk of juist zelfs in een privé domein van inwoners. Geweld achter voordeur om een voorbeeld te noemen. Het werk is zogezegd veelzijdig en ook steeds ingewikkelder geworden.

Hoewel de functie van burgemeester in de aard van de functie nog steeds onafhankelijk is, brengt het werk steeds meer afhankelijkheid met zich mee. Afhankelijkheid van lastige bureaucratische juridische systemen, afhankelijkheid van instanties en hun vertegenwoordigers die vaak niet verder kunnen dan wel mogen kijken dan hun mandaat en afvinklijsten toestaan. Niet zelden worden burgemeesters tot een kat in een vreemd pakhuis. Je wil wel, maar je kunt steeds vaker uiteindelijk niet datgene doen waar je vanuit je burgervader of -moederhart voor staat.

meedraaien in de bureaucratische molen

Ik heb een mooie tijd gehad in het openbaar bestuur. Ik heb veel geleerd in mijn bestuurderstijd in Rotterdam voorafgaande aan mijn tijd in Midden-Delfland. Ruim 30 jaar meedraaien in de bestuurlijke en ambtelijke molens, lokaal, regionaal en nationaal. Maar juist ook werken in de samenleving en op creatieve wijze meer voor elkaar krijgen dan via de traditionele steeds stroperiger wordende wegen. Dat was gaaf. Daar haalde ik ondanks alles veel energie uit. Als je het werk figuurlijk op een appel betrekt, dan kun je zeggen: zonder wrijving geen glans. Het was zeker alle moeite waard.

visie en bestuurlijk uithoudingsvermogen gevraagd

Na een poosje niet meer in het hart van het lokale bestuur te hebben gewerkt, kijk je met een nieuwe bril naar het openbaar bestuur. Meer van een afstand om het zo te zeggen. Er valt je wel veel op. Je ziet bijvoorbeeld gemeenten steeds meer worstelen met de wens om echt burgernabij te besturen. Er wordt van alles bedacht om burgers te vragen naar hun mening over van alles en nog wat, maar de inwoners lijken hier steeds minder in geïnteresseerd. Het lijkt daar boven op ook nog eens dat de vergaderagenda alleen maar rapporten en verantwoordingsdocumenten bevat. Een beetje vergelijkbaar ook met de Tweede Kamer. Weinig ruimte voor uitwisseling van gedachten om tot een gezamenlijke visie te komen, een plan voor de toekomst en een daarop gebaseerd handelingsperspectief. Daar zou het toch over moeten gaan, dat is toch wel wat inwoners van bestuur op willekeurig welk niveau verlangen. Maar helaas. Als deze ruimte schaars is of wellicht wel helemaal ontbreekt is er feitelijk voor een openbaar bestuurder ook geen bal meer aan. Het was immers ook jouw wens om, ook nog eens zichtbaar, het goede te doen, maar in de praktijk komt er niks van terecht. De teleurstelling ligt op de loer. Want hoe vaak raak je verstrikt in de regeltjes die bovendien niet zelden door het bestuur zelf gemaakt zijn. Wil je daar vanaf dan moet je die regeltjes gaan veranderen of opruimen. En als je dit wil, dan heb je mensen nodig die dat ook willen. En dan begint er een lange weg, bestuurlijk uithoudingsvermogen om het zo te noemen.   

anders kijken

Voor een gemeenteraad zou je kunnen denken dat de bespreking van de jaarlijkse programma begroting hét moment is om die visie te ontwikkelen. Maar helaas, hoe ooit ook het idee was om de begroting niet alleen een cijfermatig boek te laten zijn, maar juist over de beleidsvoornemens te laten gaan, is het vandaag toch meer een technisch controle verhaal van de gemeentelijke kassa geworden. Het zou anders kunnen, maar men slaagt er nauwelijks in om los te komen uit de grote hoop cijferpresentaties en teksten en visie te geven op te toekomst. Op wat nodig is in de komende tijd.

vacature: burgemeester gevraagd 

Een ander moment om een nieuwe impuls te geven is bijvoorbeeld het uitzoeken van een nieuwe burgemeester. De politiek gaat als de Commissaris van de Koning groen licht geeft voor het openstellen van een vacature meteen de inwoners om advies vragen en daarna met die input een profielschets en een advertentie maken voor in de Staatscourant. Zo heet het officieel natuurlijk, maar in de praktijk vind je de profielschets en de vacature tekst op de website van de gemeente. Kort samengevat staat er vandaag de dag in de advertentieteksten overal dat er iemand wordt gezocht die benaderbaar is, authentiek, inspirerend, een boegbeeld kan zijn van gemeente X en ook -het hoort erbij- kan handhaven. Het is bijna omdat het op een van de zijden van de medaille van de ambtsketen staat geschreven “je maintiendrai”. Het zijn teksten die bijna bij iedere vacature gelijk zijn. De details verschillen per ondersteunend wervings- en selectiebureau. Het is inderdaad zo dat veel gemeenteraden eerst op cursus gaan om goed het werk te kunnen doen dat om de hoek komt kijken bij het zoeken naar een nieuwe burgemeester. Die bureaus bieden dan ook altijd nog een (naar mijn mening volledig overbodig) assessment aan waar de kandidaten nog eens worden doorgezaagd over de competenties. Maar dit terzijde. Alle politieke partijen zijn via hun fractievoorzitter in de vertrouwenscommissie vertegenwoordigd en hebben allen een vraag ingestudeerd. Of anders gezegd ze hebben een thema toegewezen gekregen om daarover een kort gesprek te hebben met de kandidaat. En als je door bent naar de volgende ronde als kandidaat dan volgt er een tweede gesprek met een casus. Dan komt het erop aan of de kandidaat bewezen sterk genoeg is om de functie in gemeente X aan te kunnen. Dan ga je zien of een kandidaat echt datgene brengt waar de samenleving om vraagt. Dan komt ook het burgerprofiel (waar je de inwoners voordien ook om hun mening hebt gevraagd) om de hoek kijken. En ga je voelen of de kandidaat een vertrouwd gevoel kan geven in de samenleving. Dat laatste zou van doorslaggevende betekenis moeten zijn als je een burgervader of burgermoeder kiest.    

de ruimte geven om te besturen met gevoel

Het is een grote verantwoordelijkheid die op de schouders van de politiek rust. Niet alleen om een vacature te doen invullen, maar iemand te zoeken die goed past bij wat de gemeente en gemeenschap nodig heeft. En dan speelt daarbij ook nog dat diegene die uiteindelijk uitgekozen wordt en benoemd wordt, ook de ruimte heeft om te doen wat men van hem of haar verwacht. Of het “out of the box” werken ook echt mogelijk wordt gemaakt, of dat het gemeentehuis toch te gesloten, closed box blijkt te zijn.

Out of the box, is toch zelden waar echt voor gekozen wordt. Er is gewoonweg niet de politieke ruimte voor. Out of the box is confronterend en moeilijk te plekken in de traditionele bestuurlijke wereld. Wellicht daarom ook wel zo lastig dat juist partijen die nu aan zet zijn in de 2^e kamer het moeilijk hebben met het formeren van een kabinet in het keurslijf van de oude politiek. Alles moet in te delen zijn in een vakje en maximaal transparant en controleerbaar zijn. Dat verhoudt zich niet met de gewenst nieuwe politiek. Aanspreekbaar zijn okay, transparant tot op zekere hoogte. Maar soms moet er ook een gevoel zijn waarmee je bestuurt. En juist gevoel is niet meetbaar op een schaal van 1 op 10. Je kunt ook niet zeggen:  “Ik hou een 5,45 van je, dus afgerond een 5,5 en dus een 6. Dat zit dan goed”. 

Ik hoop dat nieuwe burgemeesters in Nederland en dus de gemeente X ook echt die ruimte geboden wordt. Maar uit mijn bestuurspraktijk kan ik wel zeggen dat toch nog heel vaak een burgemeester in het nauw komt. Hij of zij moet opboksen tegen conservatisme dat met wet en regels in de hand nieuwe wegen blokkeert. Of er is gewoon geen capaciteit over voor de uitwerking van de nieuwe wellicht goede ideeën van de burgervader of burgermoeder. Tja daar sta je dan. Als kersverse burgemeester, je installatie nog goed in je geheugen. Je hebt de Majesteit nog zo bedankt voor je benoeming en je agenda zit potdicht met allerlei vervelende verplichtingen en vergaderingen. Is er nog een way out?

Daarover kunnen we best eens verder praten aan boord van ons schip DE BURGEMEESTER.